از بحران اقتصادی به فاجعه انسانی در ایران امروز، بیکاری فراتر از یک معضل آماری رفته و در مناطقی مانند شهرستان دورود – یکی از محروم‌ترین نقاط استان لرستان – به یک “عامل پاتوژن اجتماعی” تبدیل شده است. این پدیده نه تنها اقتصاد محلی را فلج کرده، بلکه با ایجاد یک چرخه علّی بسته، سلامت روان و جسم ساکنان را نابود می‌کند و در نهایت به افزایش جرم و ناامنی دامن می‌زند. بر اساس داده‌های رسمی و مطالعات میدانی، این سه عنصر (بیکاری مزمن → اختلالات روانی و جسمی → جرایم فزاینده) در دورود به صورت یک سیستم خودتقویت‌کننده عمل می‌کنند، جایی که هر مرحله، مرحله بعدی را تشدید می‌نماید. این تحلیل بر پایه آمار مرکز آمار ایران، دانشگاه علوم پزشکی لرستان و نیروی انتظامی دورود (تا آبان ۱۴۰۴) تدوین شده و نشان می‌دهد چرا دورود به “آزمایشگاه زنده” آسیب‌های اجتماعی تبدیل گشته است.

بیکاری: ریشه ساختاری و عمیق

بیکاری در دورود، برخلاف مناطق شهری، ساختاری و مزمن است و ریشه در سیاست‌های صنعتی ناکارآمد دهه‌های گذشته دارد. طبق گزارش مرکز آمار ایران (بهار ۱۴۰۴):

• نرخ بیکاری کلی: ۲۳٫۸ درصد – بالاترین در لرستان و جزو پنج شهرستان برتر کشور.
• بیکاری جوانان (۱۵–۲۹ سال): ۴۱٫۶ درصد، که نشان‌دهنده از دست رفتن نسل آینده‌ساز است.
• بیکاری طولانی‌مدت: بیش از ۶۸ درصد بیکاران بیش از ۱۲ ماه در این وضعیت مانده‌اند، که این رقم چرخه فقر را ابدی می‌سازد.

عوامل کلیدی: تعطیلی یا نیمه‌تعطیلی واحدهای صنعتی بزرگ از ۱۳۹۳ به بعد، از جمله کارخانه‌های نساجی دورود، یخچال‌سازی پارس، قند، صابون‌سازی و بخشی از سیمان غرب، منجر به از دست رفتن حدود ۱۱ هزار شغل مستقیم و ۲۷ هزار شغل غیرمستقیم شده است. این سقوط، اقتصاد محلی را که وابسته به صنایع سنگین دهه ۶۰ و ۷۰ بود، در برابر تحریم‌ها و خصوصی‌سازی‌های ناکارآمد آسیب‌پذیرتر کرده. شهرک صنعتی دورود نیز با تنها ۱۹ واحد فعال و اشتغال کمتر از ۹۰۰ نفر، ناتوان از جبران است.

پیامدهای روانی و جسمی: از افسردگی به خودکشی

بیکاری طولانی‌مدت نه تنها جیب‌ها را خالی می‌کند، بلکه روح و جسم را هم ویران می‌سازد. مطالعه همگروهی دانشگاه علوم پزشکی لرستان (۱۴۰۳–۱۴۰۴) بر روی ۲۱۰۰ بیکار طولانی‌مدت در دورود، پلدختر و نورآباد، تصویری هولناک ترسیم می‌کند:

این آمارها حاکی از یک بحران بهداشت عمومی است: استرس مزمن ناشی از بیکاری، هورمون‌های کورتیزول را افزایش داده و سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند. در دورود، جایی که دسترسی به خدمات روانپزشکی محدود است (تنها دو کلینیک عمومی برای ۱۵۰ هزار نفر)، این چرخه به سرعت به اعتیاد و خودویرانگری منجر می‌شود.

جرم و ناامنی: خروجی اجتناب‌ناپذیر چرخه

وقتی روح و جسم شکسته شود، جامعه هم فرومی‌پاشد. آمار نیروی انتظامی دورود (۱۴۰۰–۱۴۰۴) رشد انفجاری جرایم را نشان می‌دهد:

• سرقت (خرد و مسلحانه): +۸۷ درصد
• نزاع و درگیری خیابانی: +۶۴ درصد
• پرونده‌های مواد مخدر: +۱۲۳ درصد
• قتل‌های ناشی از اختلافات مالی/خانوادگی: از ۲–۳ مورد سالانه به ۹ مورد در ۱۴۰۳

تحلیل رگرسیون دانشگاه لرستان تأیید می‌کند که ۶۲ درصد تغییرات نرخ جرم را می‌توان با “نرخ بیکاری جوانان” و “مدت بیکاری” توضیح داد. این یعنی جرم در دورود، نه تصادفی، بلکه پیامد مستقیم بیکاری است – جایی که فقر به سرقت، ناامیدی به خشونت، و اعتیاد به توزیع مواد تبدیل می‌شود.

علل تشدیدکننده: چرا دورود قربانی خاص است؟

این چرخه در دورود شدیدتر از میانگین کشوری است به دلایل محلی:

• وابستگی به صنایع آسیب‌پذیر: تمرکز بر صنایع سنگین بدون تنوع‌بخشی.
• مهاجرت نخبگان: فرار متخصصان و سرمایه به اصفهان و مرکزی، که سرمایه اجتماعی را نابود کرده.
• پتانسیل هدررفته گردشگری: با وجود جاذبه‌هایی مانند آبشار بیشه، دره اسپر و نی‌گاه، زیرساخت‌ها ضعیف‌اند و می‌توانستند ۵۰۰۰ شغل پایدار ایجاد کنند – اما واگذاری‌های ناکارآمد مانع شده.

نتیجه‌گیری: راه‌حل‌های فوری برای شکستن حلقه

بیکاری در دورود دیگر “متغیر مستقل” نیست؛ “میانجی” همه آسیب‌هاست. افزایش بودجه درمان یا زندان‌سازی، تنها علائم را پوشش می‌دهد، نه ریشه را. خروج از این چرخه نیازمند اقدامات همزمان و هدفمند است:

1. احیای صنایع: بازسازی حداقل دو واحد بزرگ (مانند نساجی و سیمان) با مدل مشارکتی واقعی (دولت + بخش خصوصی غیررانتی).
2. طرح گردشگری محلی: اولویت اشتغال بومی در پروژه‌ها، با هدف ۵۰۰۰ شغل مستقیم/غیرمستقیم.
3. صندوق حمایتی SME: برای کسب‌وکارهای کوچک بومی، با ضمانت دولتی و سود صفر برای دو سال اول.

تا اجرای این‌ها، دورود نماد یک حقیقت تلخ خواهد ماند: جامعه‌ای که کار شرافتمندانه را از دست می‌دهد، ابتدا روح، سپس جسم و سرانجام امنیتش را هم از کف می‌دهد. سیاست‌گذاران، زمان تنگ است – آبان ۱۴۰۴، آخرین هشدار است.